Powstanie lęku uzależnione jest przede wszystkim od indywidualnych uwarunkowań jednostki. Należą do nich:

* DOŚWIADCZENIE INDYWIDUALNE człowieka, które obejmuje trzy główne obszary, odnoszące się kolejno: do świata zewnętrznego (działania innych ludzi, zdarzenia, zjawiska), do własnej osoby (konsekwencje własnych działań i cech, komunikaty otrzymane od innych) oraz do relacji między sobą a światem zewnętrznym. Doświadczenie życiowe rozpatrywane jest jako ciąg zdarzeń tworzących indywidualną historie życiową;

* WYPOSAŻENIE GENETYCZNE, takie jak: cechy układu nerwowego, odziedziczone cechy osobowości (np. cechy temperamentne), inteligencja, zdolności, style poznawcze;

* MECHANIZMY PSYCHOLOGICZNE:
Pojęcie własnej osoby – względnie stały, wewnętrzny wizerunek siebie;
Samoświadomość – zdolność człowieka do monitorowania własnych myśli, uczuć, pragnień oraz do koncentracji uwagi na sobie jako obiekcie;
Proces samoregulacji – dzięki niemu działanie człowieka jest „na bieżąco” korygowane i dopasowywane do standardów wewnętrznych (takich jak cele osobiste) bądź do spostrzeganych oczekiwań innych ludzi (np. norm grupowych). Przebiega poniżej progu świadomej uwagi. (M. Kofta, D. Doliński).

Na wszystkie te czynniki bezustannie wpływa i kształtuje je środowisko zewnętrzne, otoczenie, w którym żyje i rozwija się człowiek jako istota społeczna. Każdy ma, co prawda, swój posag genetyczny (wrodzone predyspozycje), który wyznacza mu granicę indywidualnych uzdolnień, jednak środowisko może wpływać korzystnie lub niekorzystnie na rozwój tych uzdolnień. Środowisko można podzielić na bliższe (takie jak rodzina) i dalsze (np. grupa rówieśnicza, nauczyciele, telewizja, a także różnego rodzaju zjawiska).

Specyficzny wpływ środowiska polega na tym, że jednostka nabywa i tworzy zasób indywidualnych doświadczeń, które w znacznym stopniu wpływają na ukształtowanie się jej cech albo zachowań”. Już S. Freud zauważył, że ważną rolę w rozwoju odgrywa szczególnie doświadczenie wczesnodziecięce. Ponieważ dziecko pierwsze lata swego życia spędza głównie w środowisku rodzinnym, to ono w znaczny sposób na nie oddziałuje. W zależności od struktury rodziny, osobowości jej członków, od sposobu postępowania rodziców, rodzaju wzajemnych interakcji, może stać się ono czynnikiem wpływającym na powstawanie lęku. W rodzinie nawiązuje się pierwsze kontakty z ludźmi, poznaje pierwsze wzory osobowe, zaspokaja się swoje potrzeby, szczególnie podstawowe (bezpieczeństwa, miłości i akceptacji). Ich nie zaspokojenie prowadzi nieuchronnie do wielu negatywnych konsekwencji.

Poczucie bezpieczeństwa to jedna z elementarnych ludzkich potrzeb, prawie tak ważna jak sen lub jedzenie. Niektórzy psychologowie twierdzą, że tylko prawidłowo zaspokojona potrzeba bezpieczeństwa w wieku dziecięcym zapewnia właściwy rozwój uczuciowy i pozytywne kształtowanie się osobowości dziecka. Zachwianie tego poczucia wywołuje lęk.

Dzieci przy słabych związkach z rodzicami, przy trudności znalezienia kogoś, kto by je obdarzył uczuciem, na kim mogłyby polegać, jednym słowem przy narastającym głodzie uczucia niezbędnego do prawidłowego rozwoju czują się zagubione, niepewne, lękliwe.

Szczególnie zaś wychowywanie się w rodzinie pełnej konfliktów, napięć i niechęci wywołuje poczucie zagrożenia i sprzyja powstawaniu lęku. W grupie rodzinnej ustala się pewien styl interakcji między jej członkami, tworzy się sieć wzajemnych relacji i sojuszów, ustala się specyficzny wzorzec komunikacji.

Również nadmierna surowość lub opiekuńczość rodziców, pociągająca za sobą stawianie nadmiernie wysokich wymagań w stosunku do dzieci, oddziaływuje silnie traumatyzująco.

Dziecko przejmuje wzory reagowania z najbliższego środowiska i uczy się określonych sposobów reagowania. Jeśli w procesie wychowania stosowany był styl przyczyniający się do wytwarzania lękliwości i zajmowały się nim osoby lękliwe, to prawdopodobieństwo wytworzenia się u niego lękliwości jest bardzo wysokie.

Do sytuacji lękotwórczych należą także: śmierć członka rodziny (zwłaszcza rodzica), choroba, pobyt w szpitalu, przeżycie przez dziecko tragedii lub wypadku. Oprócz rodziny, jako najbliższego środowiska wpływającego na kształtowanie się indywidualnego doświadczenia, można wyróżnić także grupę rówieśniczą, w której dochodzi do nowych interakcji i wymiany doświadczeń. Kontakty rówieśnicze dlatego są tak ważne, że stwarzają dziecku wiele okazji do porównywania swoich możliwości z możliwościami rówieśników. A nie jest to rzecz bez znaczenia, gdyż tylko w konfrontacji z innymi można dowiedzieć się, co się potrafi i ile jest się wartym.

Wiele informacji, sposobów reagowania zdobywa się i uczy poprzez kontakt z nowymi ludźmi, szczególnie mającymi większe doświadczenie, np. nauczycielami, osobami starszymi. Również telewizja stanowi w dzisiejszych czasach olbrzymie źródło wiadomości, wzorów zachowania oraz uświadamia o możliwych zagrożeniach (takich jak klęski żywiołowe, wypadki, przestępstwa i in.), o sposobach radzenia sobie z nimi i ochrony przed nimi.

Czasami dochodzi do sytuacji, w których zgromadzone informacje zniekształcają obraz własnej osoby, co w konsekwencji, może prowadzić do obniżenia poczucia własnej wartości. Towarzyszy temu trudność rozumienia własnych motywów i osobistych celów. Niska samoocena objawia się niewiarą w swoje możliwości, nie podejmowaniem działań, strachem przed nowymi sytuacjami, aż w końcu może doprowadzić do wycofania się i zamknięcia w sobie.

Podatność na zaburzenia lękowe w dużym stopniu determinują także mikrouszkodzenia centralnego układu nerwowego, które powodują osłabienie zdolności do radzenia sobie w sytuacjach trudnych oraz małą odporność na silne bodźce.

W większości przypadkach powstawania lęku czynnikiem go wywołującym jest zagrażająca sytuacja lub zdarzenie. Jednak decyzję o tym, czy jest ona zagrażająca czy nie, podejmuje człowiek. Dokonuje on oceny na podstawie indywidualnych doświadczeń nabytych w ciągu życia. Szczególny wpływ na kształtowanie się tych doświadczeń ma środowisko rodzinne. A wrodzone predyspozycje jednostki określają jej podatność na zaistnienie lęku. Można zauważyć, że czynniki wpływające na jego pojawienie się są różne i wzajemnie się przeplatają.

A w jaki sposób lęk się objawia, po czym można poznać, że dana osoba go przeżywa?

Bassam Aouil